Na terenach dużych miast decydującymi źródłami emisji pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, tlenków azotu i siarki, benzenu, ozonu i tlenków węgla są sektor komunalno-bytowy oraz transport drogowy. Nie inaczej jest we Wrocławiu. W mieście tym postawiono jednak na system monitoringu powietrza.

Wrocławski system monitoringu powietrza realizowany jest przez tamtejszy Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2010-2012. Obejmuje on:

• trzy stacje automatyczne, które znajdują się przy al. Wiśniowej, ul. Bartniczej oraz wybrzeżu J. Conrada Korzeniowskiego,
• trzy stałe stacje obsługiwane manualnie, zlokalizowane przy ul. Wierzbowej, ul. Orzechowej oraz również przy wybrzeżu J. Conrada Korzeniowskiego.

Okazuje się, że niektóre wartości emisji zanieczyszczeń w mieście są znacznie przekroczone. Przykładowo dopuszczalne średnioroczne stężenie PM10 wynosi 40 ?g/m³, a 24-godzinne ? 50 ?g/m³. Tymczasem we Wrocławiu w sezonie grzewczym odnotowuje się ponad trzykrotny wzrost stężeń względem średniej rocznej! Od 2002 r. tendencja do przekraczania pomiarów średniodobowych wyraźnie wzrasta. Przykładowo dobowe stężenia PM10 w 2006 r. na wszystkich stacjach przekroczyły wartości dopuszczalne ? od 260% normy (stacja pomiarowa przy wyb. Korzeniowskiego) do 692% normy (w przypadku ul. Wierzbowej). Najbardziej narażone na wysokie stężenia PM10 były osiedla zasilane w energię cieplną z małych kotłowni lokalnych i domowych palenisk.

Tab. 1. Stężenie pyłu PM10 we Wrocławiu w latach 2006-2009 na wybranych stacjach pomiarowych (Środowisko Wrocławia, Informator 2010. Red. Z. Lewicki. Wyd. Lemitor. Wrocław 2010)

Dopuszczalne poziomy i ich przekroczenia

Pomiar benzo(a)pirenu przy ul. Wierzbowej dokonywany był przez oznaczenie zawartości substancji w pyle zawieszonym PM10. Poziom docelowy średniorocznego stężenia benzo(a)pirenu wynosi 1 ng/m³. Prowadzone pomiary udowodniły regularne i drastyczne przekroczenia dopuszczalnej zawartości, stanowiąc od 300% normy w 2007 r. do 500% wartości normatywnej w roku 2009. W sezonie grzewczym wartości stężenia benzo(a)pirenu były dziewięciokrotnie większe niż poza sezonem, co dowodzi, że decydujący wpływ na emisję wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych ma spalanie paliw w domowych paleniskach indywidualnych i zbiorowych.

Głównymi emitorami dwutlenku węgla w centrach miast sąprzede wszystkim samochody, komunikacja miejska, sektor komunalno-bytowy oraz energetyka zawodowa. Poziom jego stężenia w powietrzu nie jest zależny bezpośrednio od sezonu grzewczego. Z kolei poziom NO₂ utrzymuje się we Wrocławiu na stałym, ale wysokim poziomie ? jego średnioroczny dopuszczalny poziom stężenia wynosi 40 ?g/m³. W latach 2006-2011 stacja przy al. Wiśniowej odnotowała wartości wyższe niż dopuszczalne średnioroczne, w 2006 r. poziom ten osiągnął apogeum ? 178% normy (nie bez znaczenia jest tu jednak fakt, że stacja znajduje się przy jednej z głównych arterii miasta).

Monitoring emisji ozonu wykazał, że poziomy stężeń zostały przekroczone przy dopuszczalnym 8-godzinnym stężeniu równym 120 ?g/m³. Dopuszczalna częstość wystąpienia przekroczeń to 25 dni. W latach 2006-2007 stacje doniosły o przekroczeniach 124-146% wartości normatywnej. Pomiary w pozostałych latach wykazały przekroczenia do 144% wartości normatywnej, ale z częstością mniejszą niż dopuszczalna. Według pomiarów obserwujemy stopniowy spadek stężenia ozonu: 8-godzinnego o ok. 20% i nieco mniejszy spadek wartości średniorocznych. Natomiast pomiar stężenia SO₂ jest dokonywany metodą pasywną. Nie wykazał on przekroczeń wartości dopuszczalnych, podobnie jak benzen.

Transport jest odpowiedzialny za niską emisję w 70-75%. Jednym ze skutków niskiej emisji są wysokie stężenia tlenku azotu w pobliżu źródła emisji. Na rys. 1 zaprezentowano silną korelację rozkładu stężenia azotu na terenie Wrocławia z ruchem samochodów ciężarowych i osobowych (trasy wylotowe). Na mapach zaznaczono granice południowych osiedli Wrocławia.

Niebezpieczna emisja z domowych pieców

Za niską emisję, oprócz transportu, odpowiedzialne są też gospodarstwa domowe. Źródła małe, niezorganizowane ? tj. małe kotłownie lokalne oraz paleniska domowe domów jedno- i wielorodzinnych ? są najistotniejszym emitentem zanieczyszczeń w miastach, szczególnie w sezonie grzewczym. Niską emisję powodują mieszkańcy, spalając w nisko sprawnych urządzeniach grzewczych, w niskich temperaturach, wysoko zasiarczony i zapopielony węgiel oraz wszelkie odpady pochodzące z konsumpcji w gospodarstwach domowych. Pył pochodzący z niskiej emisji bywa bardziej toksyczny niż ten ze źródeł przemysłowych. Niska emisja sprzyja powstawaniu i uwalnianiu do środowiska metali ciężkich (rtęci, kadmu, ołowiu i manganu), związków siarki i azotu, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, dioksyn, furanów, substancji smolistych itp. Są to związki negatywnie wpływające na zdrowie i środowisko przyrodnicze, często toksyczne, zwiększające umieralność i zachorowalność na choroby układy krążenia oraz układu oddechowego. Te toksyczne związki nie są badane w ramach typowych pomiarów imisji.

W Polsce nie prowadzi się żadnych badań składu niskiej emisji pochodzącej z palenisk domowych. Jest jednak wysoce prawdopodobne, że pomiar niskiej emisji pochodzącej z gospodarstw domowych wykazałby znaczne przekroczenia norm i obowiązujących standardów, spalanie w lokalnych kotłowniach odbywa się bowiem w sposób niekontrolowany, bez żadnych ograniczeń i stosowania urządzeń filtrujących zanieczyszczenia. Wpływ na wielkość imisji i emisji w danych dzielnicach miasta ma przede wszystkim umiejscowienie budynków komunalnych i wspólnot mieszkaniowych, których stosuje się ogrzewanie piecowe. W rejonach tych koncentruje się budownictwo wielorodzinne (w niektórych rejonach liczba tego typu mieszkań w budownictwie ogółem wynosi 97-100%).

Jak pokazują badania, stan powietrza we Wrocławiu pozostawia wiele do życzenia. By się o tym przekonać, wystarczy w sezonie grzewczym otworzyć okno i zaczerpnąć ?świeżego? powietrza. Nadzieję na poprawę tego stanu przynosi zakwalifikowanie Wrocławia do organizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej programu KAWKA.

Źródła

1. Ograniczanie niskiej emisji we Wrocławiu. Red. A. Graczyk. Wyd. UE we Wrocławiu. Wrocław 2010.

2. http://air.wroclaw.pios.gov.pl.

3. http://huby.seo.pl.

4. Środowisko Wrocławia, Informator 2010. Red. Z. Lewicki. Wyd. Lemitor. Wrocław 2010.

5. Załącznik nr 1 do załącznika do Lokalnego Programu Rewitalizacji Wrocławia na lata 2005-2006 i lata 2007-2013, s. 13.

dr inż. Alicja Graczyk, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu


Fot. Depositphotos/solovyova