Obecność w powietrzu bardzo szkodliwych pyłów ? widocznych w postaci ciemnego dymu ? jest przyczyną chorób układu oddechowego, niewydolności układu krążenia, uszkodzeń wątroby, alergii czy nowotworów. O tym, czym jest niska emisja i jak ją ograniczać, traktowały scenariusze zgłoszone do konkursu ?Lekcja o niskiej emisji?.

Celami tej inicjatywy było przybliżenie uczniom zagadnień związanych z niską emisją, rozwijanie postawy ekologicznej i aktywizacja środowiska nauczycielskiego. Adresatami przedsięwzięcia byli nauczyciele, studenci oraz osoby zainteresowane edukacją ekologiczną. Przedmiot konkursu stanowiły autorskie scenariusze zajęć poświęconych zagadnieniu niskiej emisji. Laureatom nagrody zostały wręczone 10 grudnia br. podczas konferencji prasowej, podsumowującej kampanię „Misja-emisja”.

Przedmiot i sposób oceny

Konkurs zorganizowała firma Abrys, realizująca kampanię ?Misja-emisja?. Scenariusz, by zostać przyjętym, musiał spełniać warunki formalne, tj. zawierać temat, przedmiot, na który został przygotowany, cele, metody, techniki, środki dydaktyczne, czas trwania zajęć oraz warunki merytoryczne (traktować o niskiej emisji). Scenariusze można było zgłaszane do 31 października br.

Konkurs ?Lekcja o niskiej emisji? został rozstrzygnięty podczas obrad kapituły, które odbyły się 17 listopada br. w siedzibie firmy Abrys. Przy ocenie kapituła konkursowa brała pod uwagę kreatywność, atrakcyjność przekazu, poprawność metodyczno-merytoryczną, zgodność z obowiązującą podstawą programową, stopień zaangażowania uczniów w lekcję (prowadzenie zajęć w stylu analityczno-problemowym, kształtującym umiejętności poznawcze i komunikacyjne, a nie opisowo-faktograficznym), a także możliwość zastosowania scenariusza podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. W składzie kapituły znaleźli się: Stefania Misiarek ? wicedyrektor Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu, Gabriela Wojciechowska ? kierownik Pracowni Wspomagania Szkół i Doradztwa Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu, dr Renata Dudziak z Wydziałowej Pracowni Dydaktyki, Biologii i Przyrody Wydziału Biologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Kazimierz Baczyński, reprezentujący Kuratorium Oświaty w Poznaniu, Tomasz Szymkowiak, koordynator kampanii ?Misja- emisja?, Emilia Seweryn, ekspert ds. edukacji ekologicznej w firmie Abrys, i Maria Heimann, sekretarz kampanii ?Misja-emisja?. Członkowie kapituły omówili zgłoszone scenariusze, a następnie metodą tajnego głosowania wyłonili prace, które były najbardziej poprawne pod względem merytorycznym i metodycznym. Liczbą punktów wygrały prace: Marty Słobodzian (Zespół Szkół nr 2 im. Marii Konopnickiej w Nienadówce),Agnieszki Suskiej (Uniwersytecka Katolicka Szkoła Podstawowa w Sosnowcu), Marzeny Trusz (Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Konopnickiej w Tarnowie), Małgorzaty Olejarczyk (Szkoła Podstawowa nr 21 w Lublinie), Magdaleny Ankiewicz-Kopickiej (X Liceum Ogólnokształcące im. Gdyńskich Nauczycieli Bohaterów II Wojny Światowej w Gdyni) oraz Justyny Bodzioch (Gimnazjum im. Świętej Jadwigi w Lubczycy).

Lekcje z pomysłem

Wśród priorytetowych celów kształcenia znalazło się zrozumienie niełatwego problemu niskiej emisji. ?Uczeń wie, że należy dbać o powietrze, podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku i wie, jakie zanieczyszczenia w przyrodzie wywołuje człowiek? ? to cele ogólne zajęć do zastosowania w nauczaniu wczesnoszkolnym na podstawie scenariusza pt. ?Oddech dla Ziemi?, przygotowanego przez Agnieszkę Suską. Wśród celów szczegółowych autorka definiowała m.in. rozumienie, że przyroda jest ważna i należy o nią dbać. Natomiast na poziomie umiejętności wskazała, że uczeń potrafi wytłumaczyć takie pojęcia jak powietrze i niska emisja, a także wyjaśnić skutki zanieczyszczenia powietrza. Wśród użytych środków dydaktycznych znalazły się m.in. ilustracje Ziemi, dymu z kominów i dzieci z alergią, ale także słowniki języka polskiego, które miały posłużyć do wyjaśniania trudnych pojęć. ?Burza mózgów? posłużyła z kolei do zastanowienia się, jakie mogą być przyczyny powstania niskiej emisji (m.in. spalanie śmieci w domowych piecach, stare kotły, nieodpowiedni węgiel) oraz jej skutki (toksyczny pył, choroby, złe samopoczucie, podrażnienie skóry, bóle głowy, alergie).

?Jeśli nie kocioł węglowy, to co?? wybrzmiało retoryczne pytanie postawione z kolei przez Justynę Bodzioch. Po zajęciach przeprowadzonych według tego scenariusza uczniowie powinni umieć zdefiniować wpływ zanieczyszczeń powietrza na organizm człowieka, znać systemy grzewcze dla domów jednorodzinnych oraz potrafić samodzielnie ocenić zalety i wady określonego systemu ogrzewania. Dzięki wiedzy zdobytej podczas zajęć uczniowie potrafią przedstawić aktualny stan zanieczyszczenia powietrza Krakowa oraz wybranych miejscowości gminy Kocmyrzów-Luborzyca. Posłużyć temu miała m.in. makieta ?Zanieczyszczenie pyłowe powietrza gminy Kocmyrzów-Luborzyca?. Dużą wartością zajęć są elementy badawcze. Uczniowie samodzielnie, pod kierunkiem nauczyciela, badają zanieczyszczenie pyłowe powietrza w gminie. W tym celu przygotowują słoiki wypełnione wodą i zakręcone nakrętką, na którą naciągają ? klejem do góry ? pasek taśmy samoprzylepnej. Słoiki są ustawione w trzech punktach pomiarowych: na parapecie okna z dala od drogi, w miejscu w pobliżu drogi oraz w miejscu z dala od drogi (np. w ogródku, na działce, w lesie). W ten sposób badają zanieczyszczenie powietrza. Równie ciekawy jest pomysł z podziałem uczniów na ekspertów ? grupy interesu dotyczące źródeł ogrzewania. Uczniowie odgrywają rolę specjalistów ds. monitoringu i analizy stanu jakości powietrza Krakowa, przedstawicieli handlowych różnych typów kotłów (węglowego, olejowego i gazowego, pomp ciepła, kolektorów słonecznych, ogrzewania elektrycznego) oraz ekologa. Kolejno uczniowie ? eksperci prezentują zagadnienia i dyskutują między sobą. W fazie końcowej zajęć dokonują głosowania, planując w przyszłości budowę swojego domu i racjonalnie wybierając urządzenie grzewcze, które w nim zamontują.

Bawiąc, uczyć

Przykłady zabaw, które przybliżają zagadnienie niskiej emisji, znalazły się też w pracy Małgorzaty Olejarczyk ze Szkoły Podstawowej nr 21 w Lublinie. Wśród aktywności wyróżnić można zabawę ?ekologiczne-nieekologiczne?, polegającą na segregowaniu przez uczniów na dwie grupy karteczek z przykładami zachowań sprzyjających i przeczących ochronie środowiska. Wśród przykładów zachowań podlegających ocenie znalazły się m.in. palenie odpadów w piecach domowych, nasilona komunikacja samochodowa, stare piece w domach kontra węgiel wysokiej jakości, ale także segregowanie odpadów i nowe technologie zastosowane w samochodach. Innym pomysłem na naukę poprzez zabawę jest krzyżówka z hasłem ?niska emisja?. Angażującym uczniów rozwiązaniem jest także zabawa ?Jak można zapobiegać niskiej emisji?, w której uczniowie podają swoje pomysły. Wszystkie są głośno wyczytywane i omawiane. Autorka scenariusza zaproponowała również formę pracy grupowej ? wspólne tworzenie plakatu ?Stop niskiej emisji?.

Ukazanie sześciu ujęć zagadnienia niskiej emisji, według klucza: fakty, emocje, podejście optymistyczne, podejście pesymistyczne, możliwości ograniczania niskiej emisji zanieczyszczeń, analiza i podsumowanie ? wykorzystanie metody sześciu myślowych kapeluszy E. de Bono, to pomysł Marty Słobodzian na lekcję zatytułowaną ?Niskiej emisji mówimy NIE!?, przeznaczoną do realizacji na zajęciach z geografii w klasie III gimnazjum. Na poziomie wiadomości w celach szczegółowych autorka wskazuje znajomość źródeł emisji zanieczyszczeń do atmosfery i nazw zanieczyszczeń, a także rozumienie terminów ?niska emisja? i ?smog? oraz procesu ich powstawania. Natomiast na poziomie umiejętności wskazuje się zaproponowanie działań na rzecz ochrony powietrza. Zrozumienie zjawiska ułatwia także schemat, w którym uczniowie uzupełniają składniki dymu versus skutki niskiej emisji. Równie interesująco zapowiada się zadanie grupowe, polegające na przygotowaniu portfolio, czyli teczki z materiałami na temat niskiej emisji zanieczyszczeń.

O niskiej emisji

?Nie proś świata, aby się zmienił ? to Ty zmień się pierwszy? (Anthony de Mello) ? ten cytat przyświecał autorce, Magdalenie Ankiewicz-Kopickiej, przy tworzeniu scenariusza lekcji ?O niskiej emisji?. Zgodnie z tokiem zajęć, uczeń ? analizując materiały z mass mediów ? jest w stanie przedstawić mechanizm efektu cieplarnianego i potrafi omówić kontrowersje dotyczące wpływu człowieka na zmiany klimatyczne. W fazie realizacyjnej nauczyciel wskazuje takie metody i techniki jak stoliki eksperckie czy też analiza kalkulatora spalania, na podstawie wybranych parametrów tego procesu. W tej części uczniowie posiłkują się widgetem stworzonym w ramach kampanii ?Misja-emisja?. W fazie podsumowującej odbywa się dyskusja dotycząca świadomości społecznej problemu oraz budowanie banku pomysłów dotyczących działań, które pomogą zwiększyć świadomość społeczną w zakresie zanieczyszczeń powietrza.

Intrygująco brzmi tytuł scenariusza ?Czarne Zło w Szczęśliwowie? ? opowieść o niskiej emisji z aktywnością muzyczną, plastyczną i ruchową dzieci, autorstwa Marzeny Trusz. Celem głównym zajęć opiekuńczo-wychowawczych w świetlicy szkolnej jest wyrabianie u uczniów świadomości działań, wpływających na środowisko, własne zdrowie i samopoczucie. Wśród celów operacyjnych zdefiniowano m.in. znajomość podstawowych zasad ograniczania niskiej emisji oraz rozumienie potrzeby ich przestrzegania. Wśród metod pracy pojawiają się m.in. swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i słowna oraz zabawa w teatr. Całe zajęcia są skonstruowane w konwencji historii życia w Szczęśliwowie ? los mieszkańców odmienia się w momencie, kiedy przybywa do nich Czarne Zło, czyli uosobienie zanieczyszczenia powietrza. Dzieci, pracując w grupach, tworzą plakaty, stroje i hasła dla Czarnego Zła. Pozytywnym bohaterem zajęć jest Czystek, mieszkaniec Szczęśliwowa, który postanowił przywrócić ład i porządek.

Pomysłów na realizację zajęć poświęconych temu niełatwemu zagadnieniu ? niskiej emisji ? jest, jak widać, sporo. Dzięki atrakcyjnie realizowanym zajęciom, z różnorodnymi metodami pracy, można osiągnąć efekt edukacyjny: uświadomienie uczniom, jak groźna dla naszego zdrowia jest niska emisja oraz jak można ją ograniczać. Uczniowie mogą przekazywać treści ekologiczne swoim rodzicom, dziadkom, sąsiadom, stając się edukatorami w swoich środowiskach.

Emilia Seweryn

Fot. Depositphotos/SergeyNivens