Ograniczenie lub eliminacja emisji zanieczyszczeń z sektora indywidualnego ogrzewnictwa i gospodarki komunalnej powodowanej nieefektywnym energetycznie i emisyjnie spalaniem paliw stałych wymaga wielokierunkowych działań. Jedym z nich jest ciągła i szeroko rozumiana edukacja oraz stosowanie dobrych praktyk w zabezpieczeniu w ciepło do celów bytowych w rozproszonych, indywidualnych gospodarstwach domowych. 

Czym jest dobra praktyka? Dobre praktyki to ?opisy innowacyjnych projektów z dziedziny ochrony środowiska, odnawialnych źródeł energii oraz poprawy efektywności energetycznej?. Innowacyjne przedsięwzięcia o charakterze dobrych praktyk muszą dotyczyć praktycznego rozwiązania konkretnych problemów, które przyniosło określone, pozytywne rezultaty dla lokalnych czy regionalnych społeczności, a w konsekwencji ? dla całego kraju. Należy podkreślić, że dobre praktyki dotyczące rozwiązań tego samego problemu mogą być odmienne w różnych krajach, w zależności od obowiązującego tam prawa, sytuacji ekonomicznej i politycznej, różnic w kulturze i doświadczeniach. 

Jednym z takich przedsięwzięć jest pozyskiwanie energii cieplnej do celów bytowych, które stanowi nieodłączny element rozwoju regionalnego i jest ściśle powiązane ze stanem środowiska, jakością powietrza i standardami zdrowia i życia ludzi. Realizowanie dobrych praktyk w tej dziedzinie przynosi najlepsze rezultaty, jeżeli jest wspierane zaangażowaniem wszystkich uczestników przedsięwzięcia, a zwłaszcza gdy odbywa się z głębokim zaangażowaniem lokalnych decydentów, gmin, agencji energetycznych, organizacji pozarządowych i ludzi, którzy w sposób bezpośredni doświadczą skutków podjętych działań. 

Aby działanie ograniczające niską emisję można było zaliczyć do dobrych praktyk, musi on spełniać kilka kryteriów:

• uwzględniać wymogi prawa: zarówno krajowego, jak i dyrektyw europejskich, w odniesieniu do jakości powietrza, wskazywać metody i działania, które należy podjąć na poziomie lokalnym, z uwzględnieniem uwarunkowań technicznych,
• być ?realistyczna ekonomicznie? (pod względem finansowego zaangażowania indywidualnego uczestnika przedsięwzięcia, jak i lokalnych władz odpowiedzialnych za bezpieczeństwo energetyczne i stan środowiska),
• być długoterminowo korzystne dla środowiska, jednoznacznie przyczynić się do ograniczenia emisji z indywidulanych gospodarstw domowych,
• dać się zastosować w innych regionach czy gminach.

Wśród technicznych sposobów ograniczania niskiej emisji z sektora komunalno-bytowego nie wszytkie spełniają wymienione powyżej kryteria dobrych praktyk. Nie każde bowiem indywidualne gospodarstwa domowe mają dostęp do ciepła sieciowego, sieci gazu naturalnego, a rachunek ekonomiczny przedsięwzięć wykorzystujących olej opałowy, energię ziemi (pompy ciepła) czy słońca nie jest korzystny dla beneficjenta. Do dobrych praktyk pozyskiwania czystszego ciepła w rozproszonym sektorze komunalno-bytowym należą programy PONE (Programy Ograniczania Niskiej Emisji) obejmujące wymianę starych, nieefektywnych urządzeń grzewczych opalanych paliwami stałymi ? węglem, biomasą na instalacje spalania najnowszej konstrukcji typu BAT, wysokosprawne energetycznie i ekologicznie, zasilane kwalifikowanymi paliwami stałymi ? węglem i stałymi biopaliwami. Sposób zastosowania i realizacji tego przedsięwzięcia musi spełniać określone warunki, by być trwale korzystnym dla środowiska. 

Pod względem organizacyjnym należy zabezpieczyć wsparcie finansowe dla realizowanego programu ze środków publicznych, uwzgledniając realnie oszacowany finansowy udział w nim mieszkańców, wybrać operatora programu (optymalnie powinien on być powiązany z systemem zabezpieczenia gminy w energię), a także opracować regulamin PONE przy uwzględnieniu całego obszaru zagrożonego niską emisją wraz z określeniem warunków finansowania i pomocy ze srodków publicznych. Żaden jednak program nie będzie miał szans zaistnienia w świadomości mieszkańców bez jego odpowiedniej promocji. Wykorzystując różne lokalne media, można skutecznie informować mieszkańców o jego celach, regulaminie i możliwych rozwiązaniach technicznych (prezentacja kotłów typu BAT), wprowadzać określone kryteria energetyczno-emisyjne dla kotłów objętych dofinansowaniem w ramach PONE, dobrowolne zobowiązania na rzecz poprawy jakości powietrza (tzw. eko-znakowanie, eko-certyfikacja), uwzgledniające wymagania dla najlepszych dostępnych na rynku urządzeń, zwłaszcza w zakresie emisji pyłu, OGC i CO (NOx). Przy realizacji PONE niezbędne jest także wprowadzenie monitorowania zgodności jakości stosowanego paliwa z dokumentacją urządzenia grzewczego poprzez kontrolę faktur zakupu (np. przez służby kominiarskie, straż miejską). 

Do dobrych praktyk ograniczających rozprzestrzenianie się niskiej emisji należą ponadto:

• zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło budynków mieszkalnych poprzez termomodernizację i termorenowację;
• dokonanie kompleksowej modernizacji instalacji wytwarzania ciepła i jego dystrybucji w pomieszczeniach mieszkalnych, czyli: wymianę starego pieca, kotła c.o. na nowoczesne urządzenie, modernizację instalacji kominowej pod kątem dostosowania do nowoinstalowanego kotła c.o., modernizację/wymianę starej instalacji c.o. w pomieszczeniach mieszkalnych;
• nowoinstalowane kotły winny posiadać świadectwo na zgodność z odpowiednią normą i uniemożliwiać spalanie odpadów komunalnych. Dlatego też w programach PONE preferowane jest zastosowanie kotłów z automatycznym zasilanie komory spalnia w paliwo. Kotły, objęte dofinansowaniem winny spełniać w/w dobrowolne kryteria jakości na rzecz poprawy jakości powietrza (tzw. eko-znakowanie, eko-certyfikacja);
• stosowanie jako paliw stałych: kwalifikowanych sortymentów węgla kamiennego lub stałych biopaliw (pelet drzewnych), zgodnie z dokumentacją techniczną kotła c.o.;
• eksploatacja kotła zgodnie z jego dokumentacją techniczną, okresowy przegląd, konserwacja i serwisowanie;
• okresowa kontrola wraz z przeglądem i czyszczenie instalacji kominowej przez uprawnione do tej czynności służby komioniarskie.

Jednym z miast, w którym program PONE był realizowany w latach 2002?2007, są Tychy. W czasie jego trwania zmodernizowano 2200 kotłowni węglowych poprzez zainstalowanie kotłów z automatycznym zasilaniem komory spalanie w paliwo (1249 kotłów węglowych retortowych, 767 kotłów węglowych podsuwowych ? miałowych), 160 kotłów gazowych i 24 kotły olejowe ? w miejsce starych pieców i kotłów węglowych. Należy podkreślić, że uzyskano efekty w różnych aspektach, zarówno ekologicznym, poprawy efektywności energetycznej wykorzystania paliwa (zmniejszenia zużycie węgla) oraz socjotechnicznym (poprawa wizerunku miasta i jego władz w oczach mieszkańców). W wyniku przeprowadzonych badań oszaowano stopień redukcji emisji w ciągu roku: CO ? 94,9 %, SO2 ? 59 %, pył (TSP) ? 90,6%, NOx ? 15,9% i CO2 ? 30 %. W przypadku zastosowania kwalifikowanego paliwa węglowego przeznaczonego kotłom retortowym stwierdzono redukcję zużycia węgla ? ok. 30 %. Uzyskany efekt ekologiczny ? redukcja emisji z pojedynczego kotła z 1345 kg/rok do 150 kg/rok ? był nieco gorszy niż zakładano, ponieważ nie nadzorowano jakości stosowanego paliwa, zwłaszcza w kotłach podsuwowych.

Rys. 1. Suma emisji zanieczyszczeń z pojedynczego kotła przed i po programie PONE (K. Kubica, at al..; ?Ecological effects of programme on low lewel emission reduction, in case of Tychy town?, 5th ISC ?Air protection in theory and practice? Zakopane 19?21st of October 2006). 

Czy PONE realizowany w Tychach spełnił wszytkie cechy dobrych praktyk? Na pewno da się zastosować w innych regionach czy gminach. Zapewnił uzyskanie efektu ekologicznego na tzw. końcu rury, czyli na wylocie z komina zmodernizowanej instalacji kotłowej. Niestety brak podobnych programów w ościennych gminach oraz brak standaryzacji i kontroli węgla na rynku paliwa dla sektora komualno-bytowego nie przyczynił się do długoterminowej poprawy jakości powietrza, identyfikowanej w terenowych stacjach monitorowania. Czy to oznacza, że nie należy propagować tego rodzaju PONE jako dobrych praktyk? Wręcz przeciwnie, aktualnie dostępne na rynku kotły c.o. zasilane paliwami stałymi oraz zainteresowanie górnictwa przygotowywaniem odpowiedniego paliwa daje podstawy do promowania PONE. Konieczne jest jednak wprowadzenie standaryzacji jakości paliw stałych, zwłaszcza węgla, standardów emisyjnych kotłów małej mocy. Oznacza to mus interwencji w zakresie uregulowań prawnych ogólnokrajowych, a to już domena odpowiednich władz państwowych. Obecnie dostępne są także programy finansowania o zasiegu krajowym, np. ?KAWKA ? Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii? ogłoszony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 

Powietrze nie zna granic, dlatego też mieszkańcy miejscowości, których dotyka problem niskiej emisji coraz częściej postrzegają stan powietrza jako ważny element jakości życia i oczekują podejmowania działań przez lokalne władze samorządowe. Należy podkreślić, że tylko działania na poziomie co najmniej regionalnym, zabezpieczone odpowiednimi uregulowaniami prawnymi, dadzą oczekiwany rezultat trwałej poprawy jakości powietrza.

Bibliografia:

http://www.dobrepraktyki.org.pl/page/dp3.html

Kubica K., Kubica R., Zawiejska Z., Szyrwińska I., Ocena efektów ekologicznych i społecznych PONE ?., Raport Nr 0433,NILU Polska, Katowice 2005. 


dr inż. Krystyna Kubica, ekspert Polskiej Izby Ekologii 

Fot. Dreamstime.com