Coraz więcej samorządów podejmuje inicjatywy mające na celu likwidację niskiej emisji ? i to nie tylko dlatego, iż ciąży na nich ustawowy obowiązek ochrony powietrza, ale również ze względu na to, że znają wartość czystego powietrza na swoim terenie.

? Co roku w sezonie grzewczym jest kilkanaście dni, w których stacje monitoringu jakości powietrza rejestrują przekroczenia norm w zakresie emisji pyłów, sięgające kilkudziesięciu procent. Wprawdzie przekroczenia tego typu rejestruje się na całym obszarze województwa śląskiego, ale Bielsko-Biała jest miastem o szczególnych walorach przyrodniczych i turystycznych. Z tego względu usilnie dążymy do tego, by zapewnić w nim czyste powietrze ? przekonuje Piotr Sołtysek, pełnomocnik prezydenta miasta Bielsko-Biała ds. zarządzania energią.

Finansowa motywacja

Sposobów na likwidację niskiej emisji jest wiele, jednak w dużym stopniu realizacja przyjętych założeń zależy od zaangażowania mieszkańców. Do podjęcia działań mających na celu zmianę systemu ogrzewania na bardziej przyjazny środowisku motywowani są oni nierzadko czynnikiem ekonomicznym, który ? jak powszechnie wiadomo ? jest chyba najbardziej przekonujący. Jednym z samorządów, który zdecydował się na udzielanie dofinansowania do wymiany źródła ciepła, jest Bielsko-Biała. ? Z listy urządzeń sprawdzonych pod względem wpływu na środowisko mieszkańcy wybierają nowe źródło ogrzewania dla swego domu. Mogą to być: kotły gazowe i olejowe, urządzenia grzewcze elektryczne oraz pompy ciepła. Spośród kotłów na paliwa stałe dopuszczono jedynie wysoko sprawne zautomatyzowane kotły retortowe z odpowiednimi atestami ? podkreśla Piotr Sołtysek. Program dopłat jest realizowany od 2007 r. Do końca 2013 r. udzielono 12 mln zł dotacji na inwestycje o łącznej wartości ok. 27 mln zł. Dzięki tym środkom powstało 1500 nowych, przyjaznych środowisku kotłowni oraz 850 instalacji solarnych. W ten sposób uniknięto emisji do atmosfery blisko 45 tys. ton zanieczyszczeń.

Rybnik również realizuje program dopłat (w formie dotacji) dla mieszkańców do modernizacji systemów grzewczych. ? Kierowany jest on do osób, które zdecydowały się na budowę instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii (kolektory słoneczne, pompy ciepła) bądź zmodernizowali lub wymienili dotychczasowe źródło ciepła, zastępując je ogrzewaniem olejowym, gazowym lub elektrycznym, przyłączeniem do sieci c.o. bądź też przyjaznym środowisku kotłem na paliwo stałe ? informuje Lucyna Tyl, rzecznik prasowy Urzędu Miasta Rybnika. Średnio w ciągu roku udzielanych jest ok. 300 dotacji. Ponadto Rybnik od 2011 r. realizuje ?Program ograniczenia niskiej emisji?, ukierunkowany na montaż kolektorów słonecznych w budynkach mieszkalnych. W ciągu roku dofinansowywanych jest 100 takich instalacji.

Z kolei w Raciborzu pierwszy system dofinansowania modernizacji indywidualnych źródeł ciepła uruchomiono w 1998 r. Początkowo skierowany był on tylko do właścicieli budynków i lokali mieszkalnych modernizujących źródła ciepła, po czym stopniowo rozszerzano go na najemców, a następnie na podmioty prowadzące działalność gospodarczą. ? Od początku funkcjonowania systemu do końca 2013 r. z dofinansowania skorzystało 716 beneficjentów ? w miejsce starych źródeł opalanych paliwem stałym wprowadzono 650 kotłów gazowych, dziesięć olejowych i pięć kotłów opalanych drewnem, 15 obiektów włączono do sieci cieplnej, a w 36 zainstalowano ogrzewanie elektryczne. Środki wydatkowane przez miasto na ten cel wyniosły ponad 1,8 mln zł ? wylicza Katarzyna Polak z Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Racibórz. Od 2009 r. do zakresu dofinansowanych zadań dołączony został montaż kolektorów słonecznych i pomp ciepła na potrzeby przygotowania ciepłej wody użytkowej. ? W ciągu pięciu lat dofinansowano montaż 155 instalacji solarnych o łącznej powierzchni czynnej 873 m2 oraz 12 pomp ciepła, angażując w to kwotę ponad 785 tys. zł ? dodaje K. Polak. Równolegle od 2007 r. z udziałem środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach realizowany jest ?Program ograniczenia niskiej emisji?. Jest to system dotacji skierowany do właścicieli budynków jednorodzinnych, w ramach którego pieniądze można otrzymać również na nowoczesne retortowe kotły na paliwo stałe. Do tej pory zainstalowano 307 nowoczesnych kotłów i 106 instalacji solarnych o łącznej powierzchni czynnej 560 m2.

Wsparcie mieszkańcom udzielają także władze Nowego Sącza. W ciągu dwóch lat dofinansowano ponad 80 wniosków dotyczących montażu kolektorów słonecznych o łącznej powierzchni przeszło 450 m2. Miasto przymierza się także (przy wykorzystaniu środków z programu KAWKA) do udzielania dofinansowania do wymiany kotłów opalanych paliwem stałym na kotły gazowe lub węglowe niskoemisyjne, a także do montażu pomp ciepła oraz kolektorów słonecznych.

Przykład idzie z góry

Urzędy miejskie również starają się dawać przykład w zakresie likwidacji niskiej emisji. W Bielsku-Białej obiekty administracyjne są ocieplone i zasilane z sieci ciepłowniczej, większość budynków miasta podlega monitorowaniu zużycia energii, a w niektórych obiektach publicznych i komunalnych stosowane są odnawialne źródła energii. ? Od 2007 r. wykonano osiem instalacji solarnych, montując kolektory słoneczne o powierzchni prawie 1000 m2. Pracuje też kilka dużych instalacji wykorzystujących pompy ciepła i biogaz, które łącznie produkują ok. 13 mln kWh rocznie czystej energii ? wylicza Piotr Sołtysek.

Z kolei w ramach termomodernizacji obiektów samorządowych w Nowym Sączu w 2011 r. wykonano docieplenie 1210 m2 ścian i stropodachów oraz wymieniono 65 m2 stolarki okiennej i drzwiowej. Ponadto na obiektach miejskich zamontowano 85 m2 kolektorów słonecznych.

Sporo działań w tym zakresie podjęto również w Raciborzu. W 2010 r. opracowano tam ?Program poprawy efektywności wykorzystania energii w obiektach kulturalnych i oświatowych oraz innych wybranych obiektach gminy Racibórz?, który obejmował analizę zużycia oraz kosztów nośników energii (paliw, energii elektrycznej, ciepła sieciowego) w 35 obiektach użyteczności publicznej, należących do gminy, w latach 2007-2009. Wśród nich znalazły się m.in. przedszkola, szkoły podstawowe, zespoły szkolno-przedszkolne, gimnazja, żłobek, muzeum, centrum kultury, biblioteki, a także budynki Urzędu Miasta i Urzędu Stanu Cywilnego. Zostały one sklasyfikowane ze względu na jednostkowe zużycie wszystkich paliw i energii (J/m2/rok). ? Dla wybranych 14 spośród tych o największym jednostkowym zużyciu energii oraz najwyższych kosztach rocznych dokonano bardziej szczegółowej analizy. Obejmowała ona stan obiektów, wykorzystanie energii, propozycje przedsięwzięć służących poprawie ich efektywności energetycznej (z uwzględnieniem wykorzystania energii odnawialnej), informacje o opłacalności ekonomicznej i możliwych do uzyskania oszczędnościach energii ? powiedziała K. Polak. Dla jedenastu z nich opracowano audyty energetyczne. W ramach programu przeprowadzono także termomodernizację budynków. Warto podkreślić, że na obiektach należących do gminy montowane są również kolektory słoneczne, co tylko potwierdza jej zaangażowanie w walkę z niską emisją.

Akcja: edukacja

Akcje edukacyjne, mające na celu uświadomienie mieszkańcom konieczności ochrony powietrza, są nie do przecenienia. Od 2010 r. w Bielsku-Białej regularnie prowadzone są konkursy ekologiczne dla dzieci i młodzieży oraz bezpłatne porady dla mieszkańców odnośnie termomodernizacji i odnawialnych źródeł energii. Rozdawane są też ulotki o szkodliwości niskiej emisji, a także organizowane wystawy plakatów z pomysłami-zobowiązaniami mieszkańców miasta w zakresie oszczędzania energii. Do tego samego celu wykorzystywane są różnorodne gadżety. ? Wśród nich największą popularnością cieszy się termometr promujący temperaturę +20?C w pomieszczeniach ? podkreślił P. Sołtysek.

Interesujące działania miały miejsce w 2012 r. w Nowym Sączu. W czasie trwania sezonu grzewczego straż miejska przeprowadziła akcję pn. ?Kochasz dzieci, nie pal śmieci?. ? Miała ona na celu uświadomienie mieszkańcom, jak szkodliwe może być palenie odpadów w domowych piecach. W jej ramach funkcjonariusze straży miejskiej przekazywali przewodniczącym zarządów osiedlowych listy do mieszkańców, w których przybliżono problematykę spalania odpadów. Były one umieszczane na tablicach ogłoszeniowych. Jednocześnie straż rozwieszała plakaty informujące o akcji na tablicach ogłoszeń przy parafiach na terenie miasta ? wyjaśnia Małgorzata Grybel, rzecznik prasowy prezydenta Nowego Sącza.

Także w Rybniku od 2012 r. prowadzona jest akcja informacyjno-edukacyjna na temat szkodliwości spalania odpadów w domowych piecach pn. ?Paląc śmieci, trujesz dzieci?. ? Plakaty akcji trafiły m.in. do placówek oświatowych, siedzib rad dzielnic, domów kultury, bibliotek, sklepów, na słupy ogłoszeniowe, a także do miejskich urzędów i instytucji. Były również jedną z kreacji na siedmiu dwustronnych miejskich billboardach, eksponowaną przez miesiąc przy drogach wjazdowych do miasta ? mówi L. Tyl z rybnickiego magistratu.

Zielony transport

Nie bez znaczenia w procesie likwidacji niskiej emisji są działania zmierzające do redukcji wpływu transportu na środowisko. W tym zakresie w Bielsku-Białej w latach 2007-2013 wymieniono blisko 40% autobusów miejskich na takie, które spełniają najnowsze normy europejskie odnośnie ochrony powietrza, unikając emisji prawie 100 ton niebezpiecznych gazów spalinowych rocznie. Ogromną ulgą dla powietrza w mieście było również wybudowanie wschodniej obwodnicy oraz inne inwestycje drogowe. ? Do zmniejszenia emisji spalin przyczyniają się też działania edukacyjne, takie jak bezpłatne kursy ekojazdy dla mieszkańców, zrealizowane w 2013 r., oraz rozbudowa sieci ścieżek rowerowych ? podkreśla P. Sołtysek.

Naukę przyjaznego środowisku stylu jazdy zorganizował też Poznań. ?Ecodriving Bezpiecznego Poznania? (2009 i 2010) to cykl szkoleń dla 1000 poznańskich kierowców w celu nauki praktycznego zastosowania zasad ecodrivingu, czyli nowoczesnej techniki prowadzenia samochodu, przynoszącej konkretne korzyści dla środowiska i portfela właściciela samochodu ? w postaci m.in. mniejszego zużycia paliwa i niższej o ok. 20% emisji spalin do powietrza.

Z kolei wymiany taboru komunikacji miejskiej dokonano w Nowym Sączu (w latach 2011-2013 na nowe wymieniono 21 wyeksploatowanych autobusów) i Raciborzu. W ramach projektu pn. ?Rozwój transportu publicznego w gminie Racibórz poprzez zakup taboru autobusowego? zakupiono 18 nowych autobusów komunikacji miejskiej, spełniających normy emisji spalin Euro 5. Wartość projektu wyniosła ponad 11,7 mln zł.

Nowatorskie pomysły

Ciekawe inicjatywy w zakresie likwidacji niskiej emisji podejmuje Poznań, który od 2009 r. realizuje akcję ?Trzymaj ciepło?. To cykl bezpłatnych (dla mieszkańców) badań termowizyjnych budynków mieszkalnych, pokazujących miejsca utraty ciepła, co niepotrzebnie obciąża środowisko i generuje dodatkowe koszty w domowych budżetach. Termoizolacja budynków prowadzi do zmniejszenia zużycia paliw, a tym samym do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza. W czterech sezonach grzewczych, od 2009 do 2013 r., przeprowadzono badania w 1753 budynkach mieszkalnych. ? W sezonie 2013/2014 planujemy badania 500 budynków jednorodzinnych i 30 kamienic ? jest to pilotażowe wsparcie obiektów w centrum, gdzie do celów grzewczych używane są głównie paliwa stałe ? powiedział Leszek Kurek, dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania. Koszty ponoszone w tym celu przez miasto to ok. 30 tys. zł/rok. Nowym, interesującym pomysłem (realizowanym od listopada 2013 r. do 31 marca 2014 r.) jest ?Ekoprognoza?. To trzydniowa prognoza dotycząca przewidywanych stężeń pyłu zawieszonego PM10, która przedstawiana jest w postaci map dla Poznania (w tym też na tle województwa). Pokazuje ona, jakie wartości stężeń pyłu PM10 prognozowane są w najbliższych dniach. Jej opracowanie zostało zlecone z uwagi na problem przekraczania dopuszczalnych wartości stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 w Poznaniu. ? Ekoprognoza ma na celu zwrócenie uwagi mieszkańców na występujący problem i mobilizowanie ich do podejmowania bardziej świadomych decyzji dla dobra swojego i sąsiadów. Mapy ekoprognoz pokazują, w których dniach powinniśmy powstrzymać się, jeżeli to możliwe, przed spalaniem paliw stałych ? głównie w kominkach. Warto też zadbać o to, żeby w przyszłości kupować opał dobrej jakości, bo w konsekwencji wszystkim to się opłaci ? podkreśla L. Kurek.

Mnogość działań podejmowanych przez samorządy na rzecz likwidacji niskiej emisji cieszy, tym bardziej że cel jest wspólny ? czyste powietrze.

Wszystkie samorządy podejmujące działania mające na celu likwidację niskiej emisji zachęcamy do udziału w konkursie ?Gmina z misją?, a także do przesyłania informacji dotyczących realizowanych akcji w tym zakresie na adres [email protected].

Małgorzata Masłowska-Bandosz

Fot. Depositphotos/B.Haas