Istotnym elementem środowiska przyrodniczego, oddziałującym w sposób bezpośredni na zdrowie, a tym samym jakość życia człowieka jest stan czystości powietrza atmosferycznego. Pomimo iż sama natura często wprowadza szereg substancji odbiegających od normatywnego składu powietrza (pylenie z obszarów rolniczych, terenów poprzemysłowych, pustynnych, wybuchy wulkanów, itp.) to jednak działalność człowieka jest głównym czynnikiem obniżającym jego jakość. 

Czym jest niska emisja? Zanim zdefiniujemy pojęcie niskiej emisji, należy zdefiniować, co to jest emisja. Emisja to działanie polegające na przenoszeniu jakiegoś elementu układu do jego otoczenia, powodujące zmiany jego stanu. Stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany, określa się jako zanieczyszczenie środowiska. W przypadku zanieczyszczania powietrza substancje wprowadzane do niego mogą pochodzić z naturalnych źródeł (np. erupcja wulkanów, parowanie oceanów, mórz) jak i związaych z działalnością człowieka ? źródeł antropogenicznych. Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska. Głównymi antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń powietrza są: energetyka zawodowa i przemysłowa, technologie przemysłowej produkcji, sektor komunalno-bytowy oraz transport. 

Definicję emisji w kontekście ekologicznym zawiera ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Emisja to ?wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancji bądź energii takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne?. Tak określoną emisję zanieczyszczeń do powietrza dzieli się na: 

• emisję punktową ? wprowadzanie substancji ze źródeł energetycznych i technologicznych do powietrza emitorem (kominem) w sposób zorganizowany; 
  
  
• emisję powierzchniową ? wprowadzanie substancji z instalacji związanych z ogrzewaniem mieszkań w sektorze komunalno-bytowym oraz z lokali usługowych, których eksploatacja nie wymaga uzyskania pozwolenia i nie musi być formalnie zgłaszana w stosownych urzędach, ale także emisja niezorganizowana z parkingów, wysypisk śmieci, wypalania traw, spalania lisci i odpadów w ogrodach itp.; 
  
  
• emisja liniową ? emisja ze źródeł ruchomych związanych z transportem pojazdów samochodowych i zużywanymi do tego celu paliwami; ma ona istotny wpływ na jakość powietrza, nisko usytuowane źródło emisji liniowej często prowadzi do powstania wysokich stężeń zanieczyszczeń w strefie przebywania ludzi.
  
  

Pojęciem niskiej emisji określa się umownie emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza emitorami (kominami) o wysokości do 40 metrów. Tym samym odpowiedzialnymi za powstawanie niskiej emisji uznaje się transport, lokalne kotłownie opalane paliwami stałymi i ciężkim olejem opałowym, dostarczające ciepło do obiektów komunalnych, użyteczności publicznej, zakładów usługowych, małych przedsiębiorstw oraz indywidualne paleniska domowe opalane paliwami kopalnymi, zwłaszcza węglem oraz biomasą. 

Każdy kraj, w tym także Polska, zobowiązany jest w ramach międzynarodowych zobowiązań EMEP (ang. European Monitoring Environmental Program) do corocznej inwentaryzacji emisji zanieczyszczeń, takich jak: CO, SO2, TSP, PM2.5 i PM10, metali ciężkich (As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Se, Zn), dioksyn (PCDD/PCDFs) i suma 4 WWA (benzo(a)piren, benzo(b) fluoranten, benzo(b) fluoranten, indeno(1,2,3-cd)piren). Polska plasuje się w grupie krajów UE o największej emisji tych zanieczyszczeń. Rozwój techniki i technologii oraz ostre uregulowania prawne spowodowały, że udział przemysłu w emisji tych zanieczyszczeń jest znacząco mniejszy w porównaniu do lat 90-tych ubiegłego stulecia. Natomiast największym udziałowcem w całkowitej krajowej emisji, jak wspomniano powyżej, jest sektor komunalno-bytowy oraz transport. Oczywistym jest, że udział jest różny dla poszczególnych krajów UE. Inwentaryzacja emisji w Polsce wykazuje, że najwyższy udział emisji w całkowitej rocznej emisji CO, SO2, NOx, TSP, PM10, PM2.5, metali ciężkich – Cd, Hg, Pb i As oraz NMVOC, WWA i PCDD/PCDFs ma sektor komunalno-bytowy i w 2010 roku wynosił on odpowiednio: 63,5%, 27,6%, 11,6%, 46,4%, 56,6%, 49,7%, 70,6%, 12,0%, 33,6%, 47,2%, 18,8%, 85,8% oraz 53,2% , rysunek (na podstawie RAPORT-u Krajowej Inwentaryzacji..; KOBIZE Warszawa luty 2013 http://www.kobize.pl/pozostale-zanieczyszczenia-powietrza.html).

Emisja z sektora komunalno-bytowego uzależniona jest od długości sezonu grzewczego. Od wielu lat ilość spalanego węgla w indywidualnych gospodarstwach domowych wynosi około 8-9 mln ton w ciągu roku, a drewna około 7,0-7,5 mln ton. Niestety na rynku paliw w sektorze komunalno-bytowym pojawiły się muły węglowe (w ilości około 800 tys. ton w roku 2012), jako efekt braku standaryzacji jakości paliw węglowych dla sektora komunalno-bytowego. Skutkiem takiej struktury źródeł energii w sektorze komunalno-bytowym jest wysoki udział emisji zanieczyszczeń w całkowitym krajowym ładunku, która koncentruje się w okresie grzewczym, a efektem tego są okresowe przekroczenia stężeń PM10 w powietrzu w 28 strefach naszego kraju (na 48 wszystkich stref), w 16 strefach permanentnie. 

Należy pokreślić, że przekroczenia stężeń pyłu w powietrzu wiążą się z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń kancerogennego benzo(a)pirenu. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Szacuje się (w 2000 r.), że życie przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej jest krótsze z tego powodu o ponad 8 miesięcy roku, a ilość przedwczesnych zgonów w UE to prawie 400 tysięcy. Należy przypuszczać, że w Polsce, o najwyższych ilości emitowanych drobnych pyłów w UE, skrócenie życia i ilość przedwczesnych zgonów będzie wyższa. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji. 

Przyczyn tak negatywnego wpływu sektora komunalno-bytowym na stan jakości powietrza w jest wiele, do głównych zalicza się: 

• spalanie powyżej wymienionej ilości paliw stałych w niefektywnych energetycznie i wysokoemisyjnych urządzeniach grzewczych małej mocy. To nie paliwa, a technologie są odpowiedzialne za emisje zanieczyszczeń; nawet gaz ziemny, propan-butan, nieodpowiednio spalane będą dawać wysokie emisje PM (BC ? sadzy) i WWA (w tym BaP). Oczywistym jest, że najczystszym paliwem kopalnym jest gaz, a następnie olej opałowy; 
  
  
• brak krajowych uregulowań prawnych w odniesieniu do standardów emisji z instalacji spalania paliw stałych o mocy poniżej 1 MW;

• brak uregulowań w odniesieniu do jakości paliw stałych ? węglowych i stałych biopaliw stosowanych w tym sektorze.
  
  
• wysokie zapotrzebowanie na ciepło pomieszczeń mieszkalnych wynikające z przestarzałej techniki budowlanej i nieodpowiedniej jakości materiałów budowlanych.
  
  
• niska świadomość społeczna wysokiej szkodliwości zanieczyszczeń pochodzących ze ?złego? spalania paliw stałych dla zdrowia ludzi i środowiska oraz małej efektywności ekonomicznej ?złych praktyk? wytwarzania ciepła użytecznego w tego typu instalacjach.

Sposoby ograniczania niskiej emisji 

Możliwości ograniczania niskiej emisji uzależnione są od uwarunkowań lokalnych, społecznych i ekonomicznych. 

Zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń z sektora komunalno-bytowego, a w efekcie poprawa jakości powietrza, stanu środowiska i zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia człowieka wymaga wielokierunkowych działań technicznych, pozatechnicznych. Do metod technicznych należy zaliczyć: 

• zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło budynków mieszkalnych poprzez termomodernizację i termorenowację; 
  
  
• wykorzystanie istniejących sieci ciepłowniczych;

• budowa lokalnych kotłowni dla budownictwa wielorodzinnego;
  
  
• substytucja paliwowa – zastąpienie węgla gazem, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii OZE, rozwój energetyki rozproszonej;
  
  
• wymiana starych, nieefektywnych urządzeń grzewczych opalanych paliwami stałymi ? węglem, biomasą na instalacje spalania spełniające wymagania BAT (ang. Best Availably Technology), wysokosprawne energetycznie i ekologicznie, zasilane kwalifikowanymi paliwami stałymi;
  
  
• stosowanie paliw bezdymnych, niskoemisyjnych.
  
  

Jednocześnie konieczne jest podjecie i realizacja działań pozatechniczne, w tym wprowadzenie w przypadku naszego kraju:

• obligatoryjnych standardów emisji z instalacji spalania paliw stałych o mocy poniżej 1MW;
  
  
• wymagań jakościowych dla kwalifikowanych paliw stałych dla sektora komunalno-bytowego oraz kontroli i monitorowania ich jakości;
  
  
• ujednoliconego w skali kraju systemu kontroli stanu instalacji spalania małej mocy w sektorze komunalno-bytowym z wykorzystaniem aktualnie służby kominiarskiej, straży miejskiej;
  
  
• ogólnokrajowego finansowego programu motywacyjnego, dotującego wymianę pieców grzewczych i kotłów tradycyjnej, przestarzałej kontrukcji na wysokosprawne energetycznie kotły opalane paliwami stałymi, spełniające odpowiednie kryteria dobrowolnych zobowiązań energetyczno-emisyjnych, na terenach uniemożliwiających podłączenie do sieci ciepłowniczych i sieci gazu ziemnego;
  
  
• ciągłej szeroko-rozumianej edukacji w zakresie stosowania dobrych praktyk w wytwarzaniu ciepła użytkowego w indywidualnych gospodarstwach domowych.
  
  
  

dr inż. Krystyna Kubica, ekspert Polskiej Izby Ekologii