?nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz? ? te słowa znanego poety mimo upływu wieków nie straciły na wartości. Człowiek często nie ma wpływu na dotykające go choroby i schorzenia, nie ma jednak wątpliwości, że wiele z nich uaktywnia się w wyniku zanieczyszczeń środowiska, powstałych na skutek działalności antropogenicznej.

? Stan środowiska w znaczący sposób wpływa na zdrowie i funkcjonowanie człowieka. Szacuje się, że czynniki środowiskowe są przyczyną prawie 20% wszystkich zgonów w Regionie Europejskim WHO ? przekonuje dr Paulina Miśkiewicz, dyrektor polskiego oddziału Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization ? WHO). Szczególnie szkodliwe dla zdrowia są zanieczyszczenia powietrza.

Niebezpieczne pyły

Z najnowszego raportu Europejskiej Agencji Środowiska (European Environment Agency ? EEA) pn. ?Jakość powietrza w Europie 2013? wynika, że ponad 90% mieszkańców miast w Unii Europejskiej w latach 2009-2011 było narażonych na oddziaływanie drobnego pyłu zawieszonego (PM2,5) ? jednego z najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń powietrza ? na poziomie uznanym przez WHO za niebezpieczny dla zdrowia. Naukowe wnioski, jakie zostały zawarte w wytycznych WHO dotyczących jakości powierza (WHO AQ Guidelines) z 2005 r. ? o istnieniu przyczynowo-skutkowego związku pyłów (PM2,5) ze zdrowiem ludzi ? zostały potwierdzone i wzmocnione przez badania naukowe w ostatniej dekadzie. W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono, że zanieczyszczenie drobnym pyłem zawieszonym (PM2,5) może stanowić większe zagrożenie dla zdrowia człowieka niż pierwotnie szacowano. W publikacji Światowej Organizacji Zdrowia pt. ?Przegląd dowodów dotyczących aspektów zanieczyszczenia powietrza związanych ze zdrowiem? (?Review of evidence on health aspects of air pollution?) z 2013 r. zapisano, że długotrwała ekspozycja na pył zawieszony może wywoływać miażdżycę oraz choroby układu oddechowego u dzieci. W publikacji zwrócono również uwagę na możliwy negatywny związek z rozwojem chorób układu nerwowego, funkcją poznawczą i cukrzycą, a także na związek przyczynowo-skutkowy między PM2,5 a zgonami spowodowanymi chorobami układu krążenia i układu oddechowego. ? Najnowsze badania długookresowe wykazują związek między pyłami zawartymi w powietrzu a umieralnością przy stężeniach zanieczyszczeń niższych od obecnie zalecanego przez WHO (stężenia rocznego PM2,5 ? 10 ?g/m3) ? potwierdza dr P. Miśkiewicz. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza drobnym pyłem zawieszonym (PM10 i PM2,5) w Polsce jest? niska emisja. ? Obecne stężenia PM10 i PM2,5 w Polsce mają znaczący, negatywny wpływ na zdrowie, łącznie ze zmniejszeniem oczekiwanej długości życia średnio o ok. 9 miesięcy! ? alarmuje dyrektor WHO w Polsce.

Z każdym oddechem

Pyły zawieszone to nie jedyne składniki niskiej emisji, które mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Szkodliwe są także tlenki azotu, dwutlenek siarki i benzo(a)piren (BaP). ? Emisja pyłów i szkodliwych gazów, pochodząca z lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób, powoduje, że obecne w powietrzu cząstki stałe wnikają do układu oddechowego, wywołując przewlekłe zapalenie ? zaznacza dr med. Piotr Dąbrowiecki z Wojskowego Instytutu Medycznego. Z ekspozycją na niską emisję wiąże się wiele chorób układu oddechowego ? zapalenie błony śluzowej nosa, gardła i oskrzeli, nowotwory płuc, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (tzw. POChP). W jaki sposób zanieczyszczenia dostają się do organizmu człowieka? ? W stosunku do zanieczyszczeń powietrza układ oddechowy działa jak filtr. Wraz z wdychanym powietrzem dostają się do niego liczne substancje, takie jak cząsteczki pyłów i gazów oraz przenoszone drogą kropelkową patogenne drobnoustroje. Z tego względu układ oddechowy wykształcił struktury wychwytujące wdychane czynniki, neutralizujące je oraz wydalające je z powrotem na zewnątrz ? podkreśla dr Piotr Dąbrowiecki. W wychwytywaniu, neutralizacji i wydalaniu przypadkowo wdychanych substancji, np. pyłów, czynnie uczestniczy także błona śluzowa. ? Zanieczyszczenia powietrza mogą uszkadzać zarówno przewodzącą (ozon, NO, SO2, PM10), jak i oddechową (PM2,5) część układu oddechowego. Nieprawidłowa funkcja rzęsek (spowodowana m.in. działaniem pyłów PM10) powoduje zaleganie śluzu w drogach oddechowych i niemożność usuwania szkodliwych substancji na zewnątrz, co ułatwia rozwój infekcji bakteryjnych i wirusowych ? wskazuje dr Dąbrowiecki. Ponadto zaznacza on, że w obronie przed wdychanymi szkodliwymi czynnikami aktywny udział biorą również komórki układu immunologicznego.

Niepokojące jest też to, że pod koniec ub.r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (International Agency for Research on Cancer ? IARC) po raz pierwszy uznała zanieczyszczenia powietrza za jeden z czynników rakotwórczych. Zdaniem ekspertów, są wystarczające dowody na to, że zanieczyszczenie powietrza wywołuje nowotwory płuc i ma związek z ryzykiem zachorowania na raka pęcherza. IARC poinformowała także, że w 2010 r. z powodu raka płuc, mającego związek z zanieczyszczeniem powietrza, zmarło na świecie 223 tys. ludzi.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze spalania paliw w gospodarstwach domowych lub lokalnych ciepłowniach/kotłowniach (czyli tzw. niska emisja) na zdrowie człowieka jest wieloraki i dotyczy nie tylko układu oddechowego. ? Zanieczyszczenia te mają także negatywny wpływ na układ krążenia, a ostatnie doniesienia wskazują też na inne skutki zdrowotne, związane z układem nerwowym czy pracą mózgu ? mówi dr inż. Artur Badyda z Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej. Skutków zdrowotnych może być wiele. Często nie pojawiają się one od razu i są wynikiem długotrwałego przebywania w zanieczyszczonym środowisku.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka

Źródło: Sygnały 2013, Europejska Agencja Środowiska

Grupy ryzyka

Na zagrożenia zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniem powietrza z sektora komunalno-mieszkaniowego szczególnie narażeni są mieszkańcy terenów miejskich, które nie są objęte scentralizowanym systemem zaopatrzenia w ciepło. Zagrożenie po części wynika również z większego zaludnienia tych obszarów, jednak problem dotyczy generalnie całego kraju. ? Patrząc na wyniki monitoringu jakości powietrza, dochodzi się do wniosku, że zagrożenia związane z niską emisją dotyczą większości regionów Polski. Nasz kraj podzielony jest na 46 stref, w których prowadzi się monitoring jakości powietrza, i w 38 z nich w 2012 r. zaobserwowano przekroczone dopuszczalne stężenia pyłów PM10, które są uważane za jedno z najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń wynikających z niskiej emisji ? podkreśla A. Badyda. Częściej też niska emisja dotyczy rejonów budownictwa jednorodzinnego, ewentualnie wielorodzinnego, gdzie ciepło dostarczane jest przez lokalne, nierzadko niezbyt sprawne kotłownie. A czy można wyróżnić grupy społeczne bardziej wrażliwe na oddziaływanie niskiej emisji? ? Tak, są to osoby mające obniżoną odporność, chorujące na niektóre choroby układu oddechowego (np. astmę lub POCHP) i układu krążenia, a także dzieci i osoby starsze ? wylicza dr inż. Artur Badyda.

Choroby układu krążenia, bóle głowy, problemy z oddychaniem, zapalenie gardła, nowotwory płuc, astma ? to tylko niektóre choroby, które mogą być wynikiem zanieczyszczenia powietrza. Dbasz o zdrowie? Zadbaj również o czyste powietrze!

Małgorzata Masłowska-Bandosz

Fot. Depositphotos/vectomart